دانشجوی دکتری پژوهش هنر (گرایش تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی)-دانشگاه هنر(دوره روزانه)
چکیده
تاکنون پژوهشهای بسیاری بر روی بیش از 60 نقاشی، منسوب به هنرمندی با نامِ محمد سیاه قلم، با مضمونِ انسانها و دیوها صورت گرفته است. آثاری که عمدتاً درآلبومهایH.2153 و H.2160 کتابخانهی کاخ توپقاپی نگهداری میشوند. هرچند شیوههای بهکار برده شده در جهتِ مقایسهی ساختاری این آثار، عمومِ پژوهشگران را برآن داشته است که نقاشیها یا به قرن 14 و یا قرن 15 تعلق دارند، با اینحال، توجهِ اندکی به آنچه که این تصاویر باز مینمایانند معطوف شده است. این مقاله، به بررسیِ این نقاشیها در بستری ازمستنداتِ معتبر ومنابعِ ادبی (چه درزبان فارسی وچه عربی) پرداخته ومجموعهای از نقشمایههای مشترکِ موجود در نقاشیهای سیاه قلم وچندین تصویرِمتأخرتر را مشخص کرده است. علیرغم نظر بعضی از محققان، مبتنی براینکه نقاشیها با ثبت گوشههایی از زندگی در مناطق جغرافیاییِ مرزی، سعی دارند آداب و رسوم یک فرهنگِ التقاطی را عیناً بازنمایی کنند، این مقاله بر این عقیده است که نقاشیها با شاخهای از ایدههای ساتیریکِ رایج در دنیای اسلامِ در قرونِ 14 و 15 در پیوند هستند و به تقلیدی پارودیوار ازاین آدابِ مشترک میپردازند. آدابی که احتمالاَ توسط برخی ناظران، بیمعنی و یا ممنوعه پنداشته میشد.
)