تحلیل نشانه‌شناسانۀ تصویری آثار نقاشیخط حسین زنده‌رودی و حمیدرضا قلیچ‌خانی (بر مبنای دیدگاه رولان بارت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس مدعو گروه نقاشی ایرانی، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

با‭ ‬خلق‭ ‬آثار‭ ‬نقاشیخط‭ ‬در‭ ‬مکتب‭ ‬سقاخانه،‭ ‬هنرمندانی‭ ‬با‭ ‬بهره‌بردن‭ ‬از‭ ‬اصول‭ ‬خوشنویسی‭ ‬به‌عنوان‭ ‬نمادی‭ ‬از‭ ‬هنرهای‭ ‬سنتی‭ ‬و‭ ‬نیز‭ ‬برگزیدن‭ ‬فضای‭ ‬هنری‭ ‬نوگرا،‭ ‬راهی‭ ‬تازه‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬هنر‭ ‬مدرن‭ ‬تجسمی‭ ‬ایران‭ ‬گشودند‭. ‬دو‭ ‬نمونه‭ ‬از‭ ‬آثار‭ ‬نقاشیخط‭ ‬دورۀ‭ ‬معاصر،‭ ‬یکی‭ ‬آثار‭ ‬حسین‭ ‬زنده‌رودی‭ ‬و‭ ‬دیگری‭ ‬تصاویر ‬‮«‬هو‮»‬‭ ‬از‭ ‬حمیدرضا‭ ‬قلیچ‌خانی‭ ‬است. ‬در‭ ‬این‭ ‬پژوهش‭ ‬با‭ ‬تحلیل‭ ‬نشانه‌شناسانه،‭ ‬به‭ ‬مفاهیم‭ ‬نوشتاری‭ ‬و‭ ‬تصویری،‭ ‬نوع‭ ‬خط‭ ‬و‭ ‬تکنیک‭ ‬به‌کار‭ ‬رفته‭ ‬و‭  ‬دسته‌بندی‭ ‬اشکال‭ ‬و‭ ‬نقوش‭ ‬موجود‭ ‬در‭ ‬آثار‭ ‬این‭ ‬دو‭ ‬هنرمند‭ ‬پی‭ ‬خواهیم‭ ‬برد‭. ‬هدف‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬پژوهش‭ ‬مطالعۀ‭ ‬بصری‭ ‬آثار‭ ‬حسین‭ ‬زنده‌رودی‭ ‬و‭ ‬حمیدرضا‭ ‬قلیچ‌خانی‭ ‬است. ‬همچنین‭ ‬به‭ ‬بررسی‭ ‬مفاهیم‭ ‬موردنظر‭ ‬دو‭ ‬هنرمند‭ ‬در‭ ‬خلق‭ ‬آثار‭ ‬و‭ ‬دستیابی‭ ‬به‭ ‬ساختار‭ ‬علمی‭ ‬مستحکم‌تر‭ ‬پرداخته‭ ‬شده‭ ‬که‭ ‬از‭ ‬مطالعه‭ ‬و‭ ‬دسته‌بندی‭ ‬آثار‭ ‬حاصل‭ ‬می‌شود‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬خلق‭ ‬هنری‭ ‬آگاهانه‭ ‬در‭ ‬بین‭ ‬هنرمندان‭ ‬معاصر‭ ‬منجر‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬سؤالات‭ ‬مطرح‌شده‭ ‬عبارتند‭ ‬از‭-۱ ‬مفهوم‭ ‬نوشتار‭ ‬و‭ ‬تصویر‭ ‬در‭ ‬آثار‭ ‬هنرمندان‭ ‬مذکور‭ ‬از‭ ‬منظر‭ ‬نشانه‌شناسی‭ ‬تصویری‭ ‬چیست؟‭-۲ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬کدام‭ ‬خط‭ ‬و‭ ‬تکنیک‭ ‬خوشنویسی‭ ‬در‭ ‬آثار‭ ‬این‭ ‬دو‭ ‬هنرمند‭ ‬کاربرد‭ ‬دارد؟ ‭-۳‬اشکال‭ ‬موجود‭ ‬با‭ ‬رویکرد‭ ‬نشانه‌شناسی‭ ‬تصویری،‭ ‬در‭ ‬کدام‭ ‬دسته‌بندی‭ ‬قرار‭ ‬می‌گیرند؟‭ ‬نوع‭ ‬این‭ ‬پژوهش‭ ‬بنیادی،‭ ‬کیفی‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬روش‭ ‬توصیفی‭ ‬و‭ ‬تحلیل‌محتوا‭ ‬و‭ ‬همچنین‭ ‬رویکرد‭ ‬آن‭ ‬نشانه‭ ‬شناسی‭ ‬است.‭ ‬در‭ ‬گردآوری‭ ‬داده‌ها‭ ‬از‭ ‬منابع‭ ‬کتابخانه‌‌ای‭ ‬و‭ ‬مطالعۀ‭ ‬بصری‭ ‬آثار‭ ‬استفاده‭ ‬شده‭ ‬و‭ ‬چارچوب‭ ‬نظری‭ ‬آن‭ ‬برمبنای‭ ‬نشانه‌شناسی‭ ‬تصویری‭ ‬رولان‭ ‬بارت‭ ‬است‭.‬ بررسی‭ ‬آثار‭ ‬حسین‭ ‬زنده‌رودی‭ ‬و‭ ‬حمیدرضا‭ ‬قلیچ‌خانی‭ ‬نشان‭ ‬می‌دهد‭ ‬که‭ ‬نظام‌های‭ ‬رمزگانی‭ ‬آثار،‭ ‬دلالت‌های‭ ‬صریح‭ ‬و‭ ‬ضمنی‭ ‬دارند‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬مواجۀ‭ ‬با‭ ‬دلالت‌های‭ ‬صریح،‭ ‬با‭ ‬سطح‭ ‬اولیه‭ ‬یا‭ ‬بازنمودی‭ ‬آثار‭ ‬روبه‌رو‭ ‬هستیم‭.‬

کلیدواژه‌ها