تحلیل گفتمان قدرت از منظر نشانه‌‌‌‌شناسی اجتماعی در شاهنامه‌‌‌‌ی بایسنقری (مطالعه‌‌‌‌ی موردی دو نگاره‌‌‌‌ی پادشاهی جمشید و بر تخت نشستن لهراسب)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده‌‌‌‌ی هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 استاد تمام، گروه مطالعات عالی هنر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

3 دانشجوی دکتری هنرهای تجسمی، دانشکده‌‌‌‌ی هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

در سنت طولانی کتاب‌‌‌‌آرایی ایران، شاید هیچ اثری به اندازه‌ی شاهنامه‌‌‌‌ی فردوسی مصور نگردیده باشد. نوشتار پیش‌‌ ‌‌رو، تلاش دارد تا با مطالعه‌‌‌‌ی دو نگاره از شاهنامه‌‌‌‌ی بایسنقری، مشخص کند این اثر ادبی تا چه اندازه ابزار مناسبی جهت مشروعیت‌بخشیدن به گفتمان مسلط دربار بوده است. بنابراین، تلاش شده با اتکاء به آرای میشل فوکو در نظریه‌‌‌‌ی گفتمان و با مطالعه‌‌‌‌ی بافتار و بستر سیاسی و اجتماعی دوره‌‌‌‌ی تیموری، مشخص شود چگونه از میان صدها داستان در شاهنامه، گزینش داستانی مشخص، می‌‌‌‌توانسته در جهت همراهی با گفتمان قدرت، کارکردی اساسی ایفا کند. نتایج این تحقیق که به روش تاریخی- تحلیلی انجام شده است نشان می‌‌‌‌دهد که نگارگر درباری، با یافتن مشابهت‌‌‌‌هایی در تاریخچه‌‌‌‌ی تیموریان با داستان‌‌‌‌های شاهنامه، تیمور -پادشاه غیرایرانی- را به‌‌‌‌صورت استعاری، جایگزین پادشاهان اسطوره‌‌‌‌ای ایرانی کرده است. این مطالعه، با بهره‌‌‌‌گرفتن از رویکرد نشانه‌‌‌‌شناسی ‌‌‌‌اجتماعی کرس و ون‌‌‌‌لیوون، نشان می‌‌‌‌دهد انتخاب صحنه‌‌‌‌ها و چینش عناصر، گزینشی جهت‌‌‌‌دار بوده است و عناصر بصری به نوعی سازمان‌‌‌‌دهی شده‌‌‌‌اند که مخاطب، پادشاه را به عنوان دال مرکزی و بقیه‌‌‌‌‌‌‌‌ی عناصر تصویر را با توجه به موقعیت‌‌‌‌شان نسبت به این دال، حائز معنا و اهمیت می‌‌‌‌یابد. این تحقیق نشان می‌‌‌‌دهد گزینش صحنه و ساختار فرمی اثر، می‌‌‌‌توانند در تعاملات میان مخاطب و تصویر و معنای دریافتی حاصل از آن نزد بیننده بسیار تأثیرگذار باشند.

کلیدواژه‌ها

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار